Socjologia jest nauką zajmująca się badaniem zachowań społecznych i grup ludzkich. Z socjologicznego punktu widzenia specjalistyczną i charakterystyczną grupę społeczną stanowi – Społeczność Terapeutyczna (ST), która jest niewątpliwie częścią społeczeństwa, a z racji mojego powołania do bycia terapeutą uzależnień, jest to grupa społeczna najbliższa w obszarze moich zainteresowań, jak również posiadanej wiedzy i doświadczenia.
ST, jako by wielowymiarowy może być analizowana w siedmiu poziomach, pierwszy w nich – demografia; w ST w Polsce zwykle znajduje się od 15 do 35 klientów, na których przypada 5-10 pracowników, będą to terapeuci, wychowawcy, personel pomocniczy. Jest to sytuacja optymalna, chociaż znam dużo większe grupy z mniejszym personelem, jednak są to sytuacje skrajne i z praktycznego punktu widzenia szkodliwe dla klienta. Demograficznie są to ludzie z całej Polski, pojawiają się również goście jak i klienci z zagranicy,. Jest to okazją do poznania kultury innych regionów, ale równie często bywa podłożem do występowania sytuacji spięciowych. Z perspektywy grupowej, nie jest to przypadkowa zbiorowość, są to w pierwszej kolejności ludzie z problemami: alkoholowym, narkotycznym lub innym uzależnieniem behawioralnym, jak hazard, patologiczny seks, gry, oraz osób, które starają się im pomóc- personelu ST. Łączy ich wspólne zamieszkanie, gotowość do pomocy, wzajemne zaufanie, poczucie wspólnego celu- dążenia do trzeźwości i silna tożsamość wyrażająca się częstym stosowaniem formy „my”- grupa, wspólnota, ośrodek, kadra itd. Z perspektywy systemowej jest to grupa powiązanych ze sobą ról. Rolą kadry jest nadzór nad klientami, egzekwowanie i wspieranie, są też buforem emocjonalnym, stanowiącym wsparcie społeczne dla klienta dążącego do zmiany. W systematyce grupy, którą stanowią klienci ST występuje prawdziwe bogactwo ról – każdy jest za coś odpowiedzialny. Prezes Społeczności, egzekutor lub lider jest to osoba odpowiedzialna za łączność między kadrą a grupą klientów, pełni on rolę dowódcy, podlegając jednocześnie ciągłej weryfikacji poprzez informacje zwrotne na temat swojego funkcjonowania, pojawia się tu rola kierownika pracy, który jest odpowiedzialny za wykonanie i egzekwowanie prac w grupie klientów. Rolą osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo (BW, SOM), jest zapewnienie grupie klientów poczucia bezpieczeństwa poprzez wykonywanie czynności prewencyjnych mających na celu wyeliminowanie potencjalnych zagrożeń. Są tu też osoby odpowiedzialne za kuchnię, ogrzewanie, karmienie zwierząt, porządek itd. Są to role oficjalne. Role nieoficjalne to np. nieformalny lider, w sytuacji, gdy lider formalny i nieformalny to dwie różne osoby musi dojść do kooperacji mającej na celu współpracę, w przeciwnym wypadku powstaje sytuacja konfliktowa i destabilizacja ST, nieoficjalną rolą jest też rola kozła ofiarnego; osoby, na którą zwykle jest przerzucana odpowiedzialność za wszelkie błędy i niepowodzenia ST, rolą nieformalną jest również rola antylidera; osoby mającej destruktywny wpływ na grupę klientów poprzez nieprzestrzeganie norm i ustaleń. („Społeczność Terapeutyczna” George DeLeon, rozd 11 „Mieszkańcy TS” str. 189- Role pełnione przez mieszkańców w TS.) Z perspektywy strukturalnej TS to system powiązanych wzajemnie relacji. Relacją nadrzędną będzie tu relacja terapeutyczna klient- terapeuta z prowadzoną terapią i psychoterapią. Relacjami pomocniczymi, relacja klient- grupa klientów z informacjami zwrotnymi na temat funkcjonowania. Od strony wychowawczej ważne są poprawne relacje pracownik- pracownik dla dobrego przepływu informacji by zapewnić poczucie spójności prowadzonej terapii. Aktywistycznie dochodzi tu do wielu form aktywności- jest to dawanie sobie nawzajem informacji zwrotnych podczas spotkań zwanych społecznościami, rozmowa w grupie klientów, dawanie informacji zwrotnych przez pracowników w stronę klientów, jak również behawioralnie: wspólne posiłki, sprzątanie, prace porządkowe lub gospodarskie. Z perspektywy kulturalistycznej, w rozumieniu norm i zasad- jest kluczowe dla funkcjonowania ST przestrzeganie reguł. W procesie leczenia jest sprawą priorytetową odbudowanie wewnętrznego systemu wartości, który odpowiada za przestrzeganie wspólnych ustaleń. Główny nacisk w procesie terapii kładziony jest właśnie na ten aspekt socjologicznego rozumienia istoty ST. Zdarzeniowo dochodzi tu do pracy terapeutycznej, prowadzonej poprzez terapię indywidualną, terapię grupową, zajęciową, wymianę informacji zwrotnych w warunkach bezpiecznych, zamkniętych. Jest to swoisty poligon dla doświadczalny dla sposobów radzenia sobie z problemami, z głodem alkoholowym i narkotykowym. Socjologia bada teraźniejszość, dlatego omawiamy dominujący obecnie model ST w Polsce. Funkcjonowanie ST ma cele jawne, jest to: -niesienie pomocy osobą uzależnionym (i ich rodziną) w procesie zdrowienia, – nauka zdrowego trybu życia- wolnego od uzależnień, niesienie pomocy osobą w trudnych sytuacjach życiowych, osobą z problemami życiowymi i osobistymi, dobrze, gdy pomoc ta jest kompleksowa- od medycznej, przez prawną a na terapeutycznej kończąc, zapewniona przez pracowników, pracowników pomocniczych i samych klientów. Celami ukrytymi mogą być tu: – poznanie osób z podobnym problemem, w wariancie konstruktywnym- dla wzajemne wsparcia i poczucia bycia rozumianym, w wariancie destruktywnym – do kontynuowania zachowań chorobowych z większym komfortem. Z perspektywy teorii konfliktowej w samej ST dochodzi do tarć na różnym tle, kulturowym, regionalnym, relacji, emocji- są to sytuacje trudne, ale z perspektywy terapii niezwykle ważne w procesie zdrowienia klienta. ST jako grupa społeczna działa ze swoją misją, jej sprawność zależy od współpracy i gotowości do zmiany ze strony klientów.
Reasumując, z perspektywy socjologicznej ST opisywana może być w siedmiu płaszczyznach, jak również zgodnie z teorią funkcjonalną, konfliktową jak i interakcjonistyczną, ze swym „teatrem ról”. Im trwalsze jest powiązanie odgrywanej – nowej roli klienta z jego osobą, tym cel ST- dążenie do trwałej zmiany życia klienta jest sprawniej realizowany. ST to grupa społeczna będąca częścią społeczeństwa i mającą z nim liczne i wzajemne koneksje.
Literatura pomocnicza:
„Społeczność Terapeutyczna”- George DeLeon, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, 1998r.
„Uzależnienia. Zażywanie i nadużywanie.”- Stephen A. Moisto, Apostolicum, 1999r.